Cas çalışması (Cognitive Assesstment System) zeka ve yetenek testidir. Bu test İstanbul Üniversitesi Öğretim üyeleri tarafından Standardizasyonu yapılarak Türkiye’ye uyarlanmıştır.
Cas testi nedir?
Cas çalışması sayesinde çocuğun güçlü ya da zayıf olduğu alanlar ortaya çıkar. Aynı zamanda Cas çocuklarda sık görülen dikkat eksikliği ve hiperaktivite, disleksi (özel öğrenme güçlüğü), davranış problemleri, yanlış ebeveyn tutumları, duygusal sorunlar, akademik başarısızlıklar, dikkat sorunları ile ilgili de bize bilgi verir. Bu sayede çocukla ilgili sorunu saptayabiliriz ve sorunun ne olduğunu bilmek çözüm bulmayı daha da kolaylaştırır. Çocuğun durumuna göre uygun bir müdahale planının oluşturulması için öncelikle Cas uygulanması gerekli ve bir o kadar da yararlıdır. Özellikle ilkokul çağınıdaki çocuklarda bu sorunlar sıklıkla görülür ve sınıf öğretmenleri tarafından bu konularla ilgili olumsuz geri bildirim alınan çocuklarda Cas yapılması önemlidir. Cas sonucuna göre çocuk akademik olarak zorlanmasıyla ilgili yapısal bir problemi yoksa oyun terapisine varsa da bilişsel müdahale programına yönlendirilir.
Cas sonrası süreç çok önemlidir ebeveynin uygulayan uzmandan aldığı geri bildirime göre bir adım atması çocuğun gelişimiyle ilgili sorunları önlemek ve kontrol altına almak adıma büyük önem taşır.
Cas neyi ölçer?
Aslında Cas çalışması bir kuramdan doğmuştur. Bu kuramın adı Pass’ dir. Pass teorisi beynin dört tane işlevsel alanı olduğunu söyler. Bu alanlar; planlama, eş zamanlılık, dikkat ve ardıllıktır. Bu dört alanın her birinin üç tane alt testi vardır. Cas dört alan ve üç alt test olmak üzere toplamda 12 alt testten oluşur. Yazının devamında bu alanları detaylıca anlatacağım.
Planlama: kişinin planlama becerisini ölçer. Kişi yeni durumlara adapte olabiliyor mu? Kendini organize edebiliyor mu? Gününü, görevlerini, planlayabiliyor mu? Önem sırasına dikkat ederek sıraya koyabiliyor mu? Örneğin; bir kişi henüz beş gün zamanı varken ertesi güne yeriştirmesi gereken sorumluluğunu yapmak yerine kendini organize etmekte zorlandığı için beş gün sonraya yetiştirmesi gereken işi daha önce yapıyorsa ve bu durum sıkça tekrar ediyor ve kişi zamana göre kendinin organize edemiyorsa planlama becerisi düşük olabilir. Planlama becerisinin en önemli parçası aynı zamanda kişinin duygularını da organize edebilmesidir. Düşünün ki o sırada canınızı sıkan bir şey oldu ve aynı zamanda yapmanız gereken bir iş var ve siz bir türlü o duygu durumundan çıkıp yapacağınız işe odaklanamıyorsunuz ve dikkatiniz çok çabuk dağılıyor. Böyle durumlar çocuğunuzda sık yaşanıyorsa planlama becerisi desteklenmelidir. Planlama alanı aynı zamanda çocuğun işlem hızını da ölçer çocuk yaşına göre yönergeleri çok yavaş yapıyorsa ödev yaparken 20 dakikalık ödevi 1 saatte bitiriyorsa da planlama becerisi düşük olabilir. Bunun yanında planlama becerisi çocuğun duygusal durumunu da ortaya koyar. Yanlış ebeveyn tutumları, çocuğun duygusal zorlanmaları da planlama becerisine etki eder.
Eş Zamanlılık
Bu alan aslında bize kişinin doğal donanımının sonucunu verir yani zekaya atıf yapar. Aslında eş zamanlılık sağ ve sol beynin ortak çalışma becerisini ölçer. İki alan ne kadar eş zamanlı çalışırsa kişinin potansiyeli o kadar yüksektir. İşitsel ve görsel uyaranları aynı anda alır ve işlemler. Çocuğun analitik düşünme becerisi, sözel- uzamsal algı becerisi, aldığı işitsel uyaranlarla görsel uyaranlar arasında ilişki kurma becerisi bu alanda ortaya çıkar. Eğer çocuğun eş zamanlılık alanı yüksek ve diğer alanları düşükse uygun bir müdahale programı ile güzel sonuçlar elde edilebilir.
Dikkat
Dikkatin sanılanın aksine birden farklı işlevi vardır. Kişinin sadece odaklanması değildir aslında kişinin dikkatini odakladıktan sonra sürdürebilmesi öğrenmenin en önemli etkenlerinden biridir. Çünkü dikkatimizi bir şeye odaklasak da dikkati sürdüremezsek öğrenme gerçekleşmez. Hatta kalmak yani dikkati sürdürmek bu sebeple çok önemlidir. Eğer çocuğunuzun dikkati çalışırken sürekli dağılıyorsa, size çok alakasız sorular soruyorsa, çalıştığı sırada etrafına bakıp dalıyorsa, verdiğiniz yönergeyi uygulamaya giderken (örneğin; odadan bir şey getirmesini istediniz) çok farklı şeyler yapıyorsa, yönergeyi unutuyorsa dikkatiyle ilgili çalışılması gerekir. Böyle profilde bir çocuğun öğrenmesi zordur hatta kalamadığı için bilgiyi yeteri kadar alamaz bilgiyi yarım alacağı için de öğrenmenin gerçekleşmesi mümkün olmaz.
Ardillik
bu alan kısa süreki hafızayı, kişinin verilen ardil işlemleri yapıp yapamadığına bakar. Eğer kişinin kısa süreli hafızası iyi değilse bilgileri aklında tutuması çok zordur. Bu sebeple bilgiler kisa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya aktarılmadan unutulur ve öğrenme gerçekleşmez. O yüzden kısa süreli hafıza çok önemli bir bilişsel beceridir. Aynı zamanda peş peşe verilen yönergeleri anlama ve uygulama da ardıl işlem becerileri ile ilişkilidir. Örneğin; çocuğunuzdan birkaç aşamayı takip ederek yapması gereken bir görev verdiniz. Eğer çocuk aşamları bitirmeden yapması gereken görevi unutuyor ve tamamlayamıyorsa ve bu durum sıkça yaşanıyorsa ardıllık alanı düşük olabilir.
Yukarıda yazılan durumlarla ilgili çocuğunuz sıklıkla sorun yaşıyorsa akademik başarısı yaşıtlarına göre düşükse ve öğretmenlerinden çoğunlukla olumsuz geri bildirimler alıyorsanız Cas yaptırıp durumun ne olduğunu görmek çocuğunuzun gelişimi için faydalı olacaktır.
Cas testini kimler uygular?
Bu testi Standardizasyona uygun olarak yapılan eğitimleri alan ve testin uygulayıcısı olmaya hak kazanan kişiler tarafından yapılır. Bu kişiler psikologlar ve psikolojik danışmanlardır. Eğitimi ve süpervizyon süreçlerini tamamlayamayan kişiler bu testi uygulayamaz ve testi raporlayamaz. Cas testi uygulandıktan sonra Aile Raporu ve Uzman Raporu uygulayan kişi tarafında ihtiyaca göre hazırlanır. Eğitimi alan kişilerin sertifika numaraları vardır ve raporun sonuna bu numarayı eklemek zorundadır. Eğer sertifika numarası yoksa eğitimi tamamlamamış demektir. Cas taptırmadan önce yaptırmak istediğiniz kişiye bunu sormanız çok önemlidir çünkü ne yazık ki günümüzde sertifikası olmamasına rağmen uygulama yapan kişiler vardır. Türkiye’ de Cas eğitimini İstanbul Üniversitesi Öğretim üyeleri oluşturmuş ve sertifika programının eğitimi de İstanbul Üniversitesi tarafından
verilmektedir.
Cas testi hangi yaş gruplarına uygulanır?
Cas bataryası 5-17 yaş aralığındaki herkese uygulanabilir. Cas çalışması yapıldıktan 6 ay sonra gerekli olduğu durumlarda tekrarlanabilir. Eğer bir önce ki Cas tarihi üzerinden 6 ay geçmediyse beklemek gerekir aksi halde yapılacak Cas çalışmasından güvenilir sonuçlar alınamaz.
Cas testi ne kadar sürer?
Uygulamanın yapıldığı kişinin durumuna göre değişir fakat Cas çalışması en az 50 dakika sürmektedir. Bu zaman 2 saati de bulabilir. Burada en önemli değişkenlerden biri kişinin yaşıdır. Küçük yaş gruplarında çalışma daha kısa zamanda biterken daha büyük kişilerle çalışma uzayabilir. Tabii burada kişinin hızı da önemli bir fark yaratır.
Diğer testlerden farkı nedir?
Cas’in diğer testlerden en önemli farkı sadece IQ sonucu vermemesidir. Aynı zamanda çalışmayı yaptığımız kişinin yetenekli olduğu alanlarını ve desteklenmesi gereken alanlarını da göstermesidir. Bu sayede müdahale edilecek alanlar ortaya çıkar ve bu alanlara göre bilişsel müdahale programı hazırlanır. Bu alanlar çalıştığında kişinin potansiyeli daha fazla ortaya çıkar. Cas çalışmasının senede bir kere yapılması ve çocuğun gelişiminin izlenmesi önemlidir. Bunu her yıl bedeniniz için check-up yapıyor gibi düşünebilirsiniz. Zihnin gelişimini gösteren check-up da Cas çalışmasıdır.
